پیدایش زمین از دید زرتشت

[هلیا]

مهر، خورشيد نيست
جدايي ميان مهر(ميترا) و خورشيد، «ما ايزدي به نام ”ميترا“ داريم. وارون آن چه كه گاه گفته مي شود، ميترا با خورشيد يكسان نيست. در اوستا، و كهن ترين بخش هاي آن، يشت ها و به ويژه ”مهريشت“، چنين مي خوانيم كه ميترا شب ها از فراز آسمان مردمان را مي نگرد. پيداست در شب خورشيدي نيست و ميترايي كه شب ها مردمان را مي نگرد نمي تواند خورشيد باشد. در ”مهريشت“ نامي از خورشيد بُرده نشده است. اكنون به ”خرده اوستا“ بنگريم. خرده اوستا دربرگيرنده ي نمازهاي بايسته اي است كه در روزگار ساسانيان از جاهاي گوناگون اوستا گردآوري شده و در اين كتاب جاي داده اند. در خرده اوستا هم ”مهر نيايش“ را داريم و هم ”خورشيد نيايش“. پيداست در اينجا نيز مهر و خورشيد جداي از هم شناخته شده اند. البته اين را هم بايد گفت كه در فرهنگ رومي يكساني هايي ميان خورشيد و مهر هست. اين يكساني طي يك فرايند عرفاني، كه داستان جداگانه اي دارد، روي داده است. در اين فرايند، ميترا خورشيد مي شود و دور سر او نيز هاله اي نقش مي گردد.»
اين جدايي ميان ميترا و خورشيد، در ديگر نيروهاي طبيعي هم ديده مي شود. براي نمونه، «سپنتاآرميتي» با زمين داد و دهشي دارد. اما سپنتاآرميتي، زمين نيست. بلكه امشاسپندي است كه جايگاه ويژه ي خود را دارد. به همين گونه از آب و آناهيتا مي توان نام بُرد. آب ايزدي به نام «اپام نبات» دارد. آناهيتا، آب نيست؛ تنها پيوندي با آب دارد. پس اگر شب يلدا را زايش مهر و ميترا بدانيم، كمكي به ما نمي كند. اما اگر آن را زايش خورشيد بدانيم، موضوع روشن خواهد شد. از ديد نجومي هم ميدانيم كه هر روز يك دقيقه و خورده اي از زمان روز كاسته مي شود و به همان اندازه به زمان شب افزوده مي
شود. از شب يلدا، كه ٣٠ آذر باشد، اين روند وارون مي شود. به سخن ديگر، خورشيد، تاب و توان مي گيرد. اين را بياوريد در چارچوب فكري ايرانيان باستان، كه زشتي ها و زيبايي ها را از هم جدا مي كردند. آن گاه موضوع زايش خورشيد و انديشه اي كه بدنبال آن در ذهن انسان كهن پديد مي آمد، روشن تر مي شود.