نچوم و زرتشت

[هلیا]

در ماه دي، در هر سه اين روزها جشن ديگاني در ستايش و نیایش خدای بزرگ برگزار می شد، سه جشن نیایشی در سردترین ماه سال.روز اورمزد از ماه دي - ۲۵ آذر ماه روز دي به آذر از ماه دي - دوم ديماه روز دي به مهر از ماه دي - نهم ديماهروز دي به دين از ماه دي - 17 ديماه مطابق تقويم رسمي كشور، اين سه جشن به روزهاي دوم و نهم و هفدهم دي ماه موكول مي*شود. علت آن كه همه ماه*هاي زرشتي سي روزه هستند، در حالي كه در تقويم رسمي كشور، شش ماه، سي و يك روزه داريم. اين شش روز اختلاف سبب شده كه هشتم دي زرتشتي با دوم دي تقويم رسمي مطابق شود و به همين ترتيب بنا بر كتاب پهلوي بُندهشن (= آغاز آفرينش) اين چهار روز ماه كه به نام هرمزد و سه دي است،* يكي بر نام، يكي بر گاه، يكي بر دين و يكي بر زمان دلالت مي*كنند كه هميشه بوده*اند.همچنين در همين كتاب آمده است كه هر گلي از آنِ يكي از آنان است: «مورد و ياسمن هرمزد را خويش است، با درنگ دي به آذر را، كاردَك دي به مهر را، شنبليد دي به دين را.»
اما بسياري از دانشمندان از اين كه «دي» نخستين ماه سال نبوده است، اظهار شگفتي كرده*اند. گايگر (Geiger) دانشمند آلماني معتقد است ماه دي در آغاز يا زماني در دوره ساسانيان است. مصادف با اعتدال بهاری بوده است. «آرتور کریستن سن» ،دانشمند دانمارکی، از مجموع نظریاتی که در خصوص تقویم ایرانی ارائه شده، نتیجه مي*گيرد كه ايرانيان دو تقويم ساليانه داشته*اند.
يكي سال عامه كه از انقلاب تابستاني آغاز مي*شده و نخستين ماه آن فروردين بوده و دي، يعني ماه دهم، از اعتدال بهاري شروع مي*شده است و يكي سال ديني كه مانند سال بابليان از اعتدال بهاري آغاز مي*شده و در نتيجه، نخستين ماه آن دي يعني ماه آفريدگار و اول دي، يعني خرم روز، روز اول آن بوده است. ماه دي در هر دو تقويم نخستين ماه سال بوده. بعدها با تلفيق دو تقويم، تقويم جديدي به دست آمد كه سال در آن از اول فروردين آغاز مي*شد و مانند سال عامه، اين تاريخ با اعتدال بهاري برابر به شمار مي*آمد، به طوري كه آغاز نجومي سال ديني حفظ مي*شد.