[TABLE]
[TR]
[TD="align: right"]
خاستگاه بسیاری از اسطوره*ها و باورهای جوامع باستان و بازتاب آنها بر روی نگاره*ها و آثار هنری همان مردمان، از پدیده*ای کیهانی یا زمینی در محیط پیرامونی آنان الهام گرفته شده است. پژوهش بر روی باورها و تجلی مادی آنها نشان داده است که آنها به تمامی فرآیند خلاقیت ذهن بشر نبوده* و همواره حضور عاملی واقعی و ملموس در محیط زندگی انسان*ها، تأثیری چشمگیر در پیدایش و شکل*گیری باورهای همگانی داشته است. ترکیب توأمان «شیر و خورشید» در یادمان*های نگارین و متون ادبی ایرانیان و دیگر مردمان شرق باستان به فراوانی دیده شده است. در این ترکیب، نگاره*ای از شیر دیده می*شود که پرتوهای خورشید، گوی خورشید، گردونه خورشید و یا خدا/ ایزد وابسته به آن بر پشت یا پهلوی او جای دارد و یا خورشید در میانه دو شیر خروشان جای گرفته است. چنین نقوشی از جمله بر اشیای مفرغین لرستان و سنگ*نگاره*های هخامنشی دیده می*شوند. پرسش اینجاست که کدام پدیده در طبیعتِ پیرامون مردمان باستان موجب پیدایش این نگاره* و باورهای وابسته به آن شده است؟ نگارنده گمان می*دهد که این نگاره نیز به مانند بسیاری از آثار هنری و اعتقادی دیگر، ردی در آسمان و سرای کیهانی داشته باشد. پر نورترین و بزرگ*ترین ستاره صورت فلکی شیر/ اسد (Leo)، ستاره «قلب*الاسد» یا «مَلَکی» (Regulus) است که گاه به نام صورت فلکی خود، «شیر» خوانده می*شود. این ستاره درخشان و تا اندازه*ای آبی* رنگ، یکی از فرخنده*ترین و گرامی*ترین ستاره*ها نزد ایرانیان دانسته می*شده و نماد پادشاهی و شاهنشاهی بشمار می*رفته است. امروزه ستاره شیر در دامنه متوسط عرض*های جغرافیایی ایران در آخرین روزهای بهمن*ماه به آسمان سرشبی می*رسد و همزمان با غروب خورشید در افق شرقی پدیدار می*شود. اما در حدود چهار هزار سال پیش این رویداد در آغاز زمستان رخ می*داد و ستاره شیر که از آغاز تابستان به آسمان روزانه رسیده بوده و هرگز دیده نمی*شده است، اکنون و در آغاز زمستان و همزمان با رسیدن خورشید به انقلاب زمستانی و شب یلدا، از افق شامگاهی سر بر می*کشد و پدیدار می*شود. به عبارت دیگر، زمان زایش و تولد سالانه خورشید با زایش شیر همزمان بوده است. هنگامی که خورشید به هنگام انقلاب زمستانی در حال فرو رفتن در افق غربی بوده، در همان لحظه، ستاره درخشان شیر در حال برآمدن از افق شرقی بوده است. این ستاره جای خالی خورشید در آسمان را تا بامداد روز بعد پر می*کرده است. شیر و خورشید از این زمان به بعد به یکدیگر نزدیک و نزدیک*تر می*شده*اند و شیر هر شب مقداری زودتر طلوع می*کرده و در آسمان شامگاهی بالا و بالاتر می*آمده است. پس از شش ماه و در نخستین روزهای تابستان، شیر و خورشید به مقارنه می*رسیدند و خورشید «سوار بر شیر» می*شد. یعنی در زمانی که خورشید به انقلاب تابستانی و اوج کمال خود رسیده است. از همین هنگام، شیر به آسمان روزانه *رسیده و تا شش ماه از دیده*ها پنهان می*شد. شیر پس از این شش ماه ناپیدایی، دگرباره در آغاز زمستان و به هنگام زایش خورشید، هویدا می*شود. چنانکه می*دانیم خورشید در فاصله انقلاب زمستانی تا انقلاب تابستانی، در حال اوج گرفتن و روزها در حال بلند شدن هستند. در حالیکه در فاصله انقلاب تابستانی تا انقلاب زمستانی، خورشید در حال افول و روزها در حال کوتاه شدن هستند. حضور و حرکت شیر در آسمان درست در هنگامی بوده که خورشید در وضعیت اوج*گیری و گرم شدن و درخشان*تر شدن بوده است. هنگامی که خورشید در وضعیت افول و سرد شدن بوده و از درخشندگی*اش کاسته می*شده، شیر نیز در آسمان دیده نمی*شده است. با توجه به ویژگی*های بالا، به نظر می*آید که ترکیب و پیوستگی شیر و خورشید در فرهنگ و باورهای ایرانی از چنین رویداد کیهانی برگرفته شده است. مردمان باستان با مشاهده چنین پدیده*ای، پیوندی میان شیر و خورشید احساس می*کرده*اند و توان و نیروی گرمابخشی و روشنایی خورشید را تحت تأثیر و یاری شیر می*دانسته*اند. آنان این باور را در نگاره*های خورشیدی که بر پشت شیر جای دارد، نشان می*داده*اند و آنچنان برایشان گرامی و فرخنده بوده است که نسل*های بعدی، نگاره*ای از آنرا به عنوان نشان کشور برگزیدند.
[/TD]
[TD="align: center"][/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[TR]
[TD="align: right"]
اگـر بـه قـلـه بـر آیـی و بـر فـرازی تـیـغ درو فـتـد ز کـمـر «آفـتـاب شیـر سوار»
خواجوی کرمانی
خواجوی کرمانی
خاستگاه بسیاری از اسطوره*ها و باورهای جوامع باستان و بازتاب آنها بر روی نگاره*ها و آثار هنری همان مردمان، از پدیده*ای کیهانی یا زمینی در محیط پیرامونی آنان الهام گرفته شده است. پژوهش بر روی باورها و تجلی مادی آنها نشان داده است که آنها به تمامی فرآیند خلاقیت ذهن بشر نبوده* و همواره حضور عاملی واقعی و ملموس در محیط زندگی انسان*ها، تأثیری چشمگیر در پیدایش و شکل*گیری باورهای همگانی داشته است. ترکیب توأمان «شیر و خورشید» در یادمان*های نگارین و متون ادبی ایرانیان و دیگر مردمان شرق باستان به فراوانی دیده شده است. در این ترکیب، نگاره*ای از شیر دیده می*شود که پرتوهای خورشید، گوی خورشید، گردونه خورشید و یا خدا/ ایزد وابسته به آن بر پشت یا پهلوی او جای دارد و یا خورشید در میانه دو شیر خروشان جای گرفته است. چنین نقوشی از جمله بر اشیای مفرغین لرستان و سنگ*نگاره*های هخامنشی دیده می*شوند. پرسش اینجاست که کدام پدیده در طبیعتِ پیرامون مردمان باستان موجب پیدایش این نگاره* و باورهای وابسته به آن شده است؟ نگارنده گمان می*دهد که این نگاره نیز به مانند بسیاری از آثار هنری و اعتقادی دیگر، ردی در آسمان و سرای کیهانی داشته باشد. پر نورترین و بزرگ*ترین ستاره صورت فلکی شیر/ اسد (Leo)، ستاره «قلب*الاسد» یا «مَلَکی» (Regulus) است که گاه به نام صورت فلکی خود، «شیر» خوانده می*شود. این ستاره درخشان و تا اندازه*ای آبی* رنگ، یکی از فرخنده*ترین و گرامی*ترین ستاره*ها نزد ایرانیان دانسته می*شده و نماد پادشاهی و شاهنشاهی بشمار می*رفته است. امروزه ستاره شیر در دامنه متوسط عرض*های جغرافیایی ایران در آخرین روزهای بهمن*ماه به آسمان سرشبی می*رسد و همزمان با غروب خورشید در افق شرقی پدیدار می*شود. اما در حدود چهار هزار سال پیش این رویداد در آغاز زمستان رخ می*داد و ستاره شیر که از آغاز تابستان به آسمان روزانه رسیده بوده و هرگز دیده نمی*شده است، اکنون و در آغاز زمستان و همزمان با رسیدن خورشید به انقلاب زمستانی و شب یلدا، از افق شامگاهی سر بر می*کشد و پدیدار می*شود. به عبارت دیگر، زمان زایش و تولد سالانه خورشید با زایش شیر همزمان بوده است. هنگامی که خورشید به هنگام انقلاب زمستانی در حال فرو رفتن در افق غربی بوده، در همان لحظه، ستاره درخشان شیر در حال برآمدن از افق شرقی بوده است. این ستاره جای خالی خورشید در آسمان را تا بامداد روز بعد پر می*کرده است. شیر و خورشید از این زمان به بعد به یکدیگر نزدیک و نزدیک*تر می*شده*اند و شیر هر شب مقداری زودتر طلوع می*کرده و در آسمان شامگاهی بالا و بالاتر می*آمده است. پس از شش ماه و در نخستین روزهای تابستان، شیر و خورشید به مقارنه می*رسیدند و خورشید «سوار بر شیر» می*شد. یعنی در زمانی که خورشید به انقلاب تابستانی و اوج کمال خود رسیده است. از همین هنگام، شیر به آسمان روزانه *رسیده و تا شش ماه از دیده*ها پنهان می*شد. شیر پس از این شش ماه ناپیدایی، دگرباره در آغاز زمستان و به هنگام زایش خورشید، هویدا می*شود. چنانکه می*دانیم خورشید در فاصله انقلاب زمستانی تا انقلاب تابستانی، در حال اوج گرفتن و روزها در حال بلند شدن هستند. در حالیکه در فاصله انقلاب تابستانی تا انقلاب زمستانی، خورشید در حال افول و روزها در حال کوتاه شدن هستند. حضور و حرکت شیر در آسمان درست در هنگامی بوده که خورشید در وضعیت اوج*گیری و گرم شدن و درخشان*تر شدن بوده است. هنگامی که خورشید در وضعیت افول و سرد شدن بوده و از درخشندگی*اش کاسته می*شده، شیر نیز در آسمان دیده نمی*شده است. با توجه به ویژگی*های بالا، به نظر می*آید که ترکیب و پیوستگی شیر و خورشید در فرهنگ و باورهای ایرانی از چنین رویداد کیهانی برگرفته شده است. مردمان باستان با مشاهده چنین پدیده*ای، پیوندی میان شیر و خورشید احساس می*کرده*اند و توان و نیروی گرمابخشی و روشنایی خورشید را تحت تأثیر و یاری شیر می*دانسته*اند. آنان این باور را در نگاره*های خورشیدی که بر پشت شیر جای دارد، نشان می*داده*اند و آنچنان برایشان گرامی و فرخنده بوده است که نسل*های بعدی، نگاره*ای از آنرا به عنوان نشان کشور برگزیدند.
[/TD]
[TD="align: center"][/TD]
[/TR]
[/TABLE]
«اهورامزدا گفت ای زرتشت اسپنتمان تو نباید که عهد و پیمان بشکنی
چه آن عهدی که تو با یک دروغ پرست بستی و
نه آن عهدی که با یک راستی پرست بستی
چه معاهده با هر دو درست است خواه یکتاپرست خواه مشرک»
مهریشت فقره 2
چه آن عهدی که تو با یک دروغ پرست بستی و
نه آن عهدی که با یک راستی پرست بستی
چه معاهده با هر دو درست است خواه یکتاپرست خواه مشرک»
مهریشت فقره 2